تاریخ : سه شنبه 19 آذر 1392
نویسنده : RmZiRn
------------------------------------
اُجورکی دئدیک بیزیم دیلده 9 سَسلی یازاچ (حَرف) واریمیزدی.
O curki dedik bizim dildə 9 səsli yazaç varımızdi.
(همان طور که گفتیم، در زبان ما 9 حرف صدادار وجود دارد).
آ A - a
آت At (اسب) ، آتا Ata (پدر)
اُ O - o
اُت Ot (آتش) ، سُل sol (چپ) ، اُن On (عدد ده)
اﯙ Ü - ü
اﯙچ Üç (عدد سه) ، اﯙزﯙم Üzüm (انگور) ، گۆن Gün (خورشید)
او U - u
سو Su (آب) ، اولدوز Ulduz (ستاره) ، اوشاق Uşaq (کودک) ، اوچ Uç (پرواز کن) ، اون Un (آرد)
اؤ Ö - ö
اؤلکه Ölkə (کشور) ، اؤردک Ördək (اردک) ، چؤرک Çörək (نان) ، گؤز Göz (چشم)
ائـ E - e
ائو Ev (خانه) ، ائل El (قبیله) ، بئش Beş (عدد پنج)
ایـ İ - i
ایش İş (کار) ، سیل Sil (پاک کن) ، دیل Dil (زبان)
ایـˆ I - ı
قیش Qış (زمستان) ، آچیق Açıq (باز) ، بالیق Balıq (ماهی)
ا Ə - ə
اَل Əl (دست) ، اَت Ət (گوشت)
------------------------------------------------------------------------------------------
سَسلیلَرین یاسالاریٚ (قانون های مصوتها با ترجمه فارسی)
Qalın və incənin yasası: bu yasa fəqət türk dilində var. Bu yasa deyir ki əyə sözün birinci hecası qalın səslilərdən olsa, obirisi hecalarıda qalın olacaq. Və əyə incə olsa, obrisi hecalarıda incə olacaq. Demək olar ki bir sözdə qalın və incə səsli birlikdə ola bilməz, ya sözdə qalın səslimiz olacaq ya incə səsli
قالیٚن و اینجه نین یاساسیٚ: بو یاسا فقط توٚرک دیلینده وار. بو یاسا دئییر کی اَیه سؤزوٚن بیرینجی هئجاسیٚ قالیٚن سَسلیلَرده ن اوْلسا، اوْبیریسی هئجالاریٚدا قالیٚن اوْلاجاق. و اَیه اینجه اوْلسا، اوْبیریسی هئجالاریٚدا اینجه اوْلاجاق. دئمه ک اوْلار کی بیر سؤزده قالیٚن و اینجه سَسی بیرلیکده اوْلا بیلمَز، یا سؤزده قالیٚن سَسلیمیز اوْلاجاق یا اینجه سَسلی.
Bu yasanın yardımila eliyə bilərik ki sözün düz ya yanlış olmasın bilək.
Örnək: “ Oturmuş “ sözünə baxaq. Bu sözü “ Oturmiş “ də yazarlar. Buna görə ki bilək hansi düzdi, bu yasadan yardım alırıq. Bu sözün birinci hecasında “ O “ vardi, ki qalın səslilərdəndi, ona görə obirisi səsliləridə qalın olacaq. Birinci sözdə “ O “ var ki qalındi, amma ikinci sözdə “ İ “ var ki incədi, burdan demək olar ki “ Oturmuş “ düzdi və “ Oturmiş “ yanlışdi
بو یاسانیٚن یاردیٚمیلا ائلییه بیلَریک کی بیر سؤزوٚن دوٚز یا یانلیٚش اوْلماسیٚن بیله ک. اؤرنه ک: " اوْتورموش " سؤزوٚنه باخاق. بو سؤزوٚ "اوْتورمیش" ده یازارلار. بونا گؤره کی بیلَک حانسی دوٚزدی، بو یاسادان یاریٚم آلیٚریٚق. بو سؤزوٚن بیرینجی هئجاسیٚندا " O " واردی، کی قالیٚن سَسلیلَرده ندی، اوْنا گؤره اوْبیریسی سَسلیلَریده قالیٚن اوْلاجاق. بیرینجی سؤزده " O " وار کی قالیٚن دی، آمما ایکینجی سؤزده " İ " وار کی اینجه دی، بوردان دئمه ک اوْلار کی، " اوْتورموش " دوٚز " سؤزدی، و " اوْتورمیش " یانلیٚش دی.
Bu yasa “ Azərbaycan “ sözündə düz demir, çün bu söz 4 sözün birləşməsindən düzəlir. Çün bu yasa fəqət türk dilində var, ona görə o sözlərə ki ayri dillərdən türk dilinə girir, düz olmayacaq, “İnsan” sözü kimin. Amma bir sıra türk dilinə girən sözlərdə bu yasa işləyir və sözü çevirir. Örnək üçün Məhmud sözü “Mahmud” və Əbbas sözü “Abbas” olur
بو یاسا " آزربایجان " سؤزوٚنده دوٚز دئمیر، چوٚن بو سؤز 4 سؤزوٚن بیرله شمه سینده ن دوٚزَلیر. چوٚن بو یاسا فقط توٚرک دیلینده وار، پس اوْ سؤزلَره کی آیری دیللَرده ن توٚرک دیلینده گیریر، دوٚز اوْلمایاجاق، " اینسان " سؤزوٚ کیمین. آمما بیر سیٚرا توٚرک دیلینه گیره ن سؤزلَرده بو یاسا ایشلییر و سؤزوٚ چئویریر. اؤرنه ک اوٚچوٚن محمود سؤزوٚ " ماحمود " و عباس سؤزوٚ " آبباس " اوْلور.
Bu yasa türk dilinə bir cür musiqi verir. Buna görə onda ki bir türk, ayri dildə danışır, ləhcəsi olur və elə buna görədi ki biri ki türk dəyir, eliyə bilməz ki türk dilin düz danışa
بو یاسا توٚرک دیلینه بیر جوٚر موسیقی وئریر. بونا گؤره، اوْندا کی بیر توٚرک، آیری دیلده دانیٚشیٚر، لَهجه سی اوْلور و ائله بونا گؤره دی کی بیری کی توٚرک دَییر، ائلیه بیلمَز کی توٚرک دیلین دوٚز دانیٚشا.
Dodaqlanan və Dodaqlanmayan: bu yasada qabaqki yasa kimindi və deyir ki əyə sözün birinci hecası dodaqlanan səslilərdən olsa, obirisi hecalarıda dodaqlanan olacaq. Və əyə dodaqlanmayan olsa, obirisi hecalarıda dodaqlanmayan olacaq. Bu yasa bəzi sözlərdə işləmir və tam yasa bir dəyir
دوْداقلانان و دوْداقلانمایان سَسلیلَر: بو یاسادا قاباقکی یاسا کیمین دی و دئییر کی اَیه سؤزوٚن بیرینجی هئجاسیٚ دوْداقلانان سَسلیلَرده ن اوْلسا، اوْبیریسی هئجالاریٚدا دوْداقلانان اوْلاجاق. و اَیه دوْداقلانمایان اوْلسا، اوْبیریسی هئجالاریٚدا دوْداقلانمایان اوْلاجاق. بو یاسا بعضی سؤزلَرده ایشلَمیر، و تام بیر یاسا دَییر.
Dar və Açiq: bular fəqət ağızın açılmasında fərq eliyir və ona görə bu bölmək düzəlib və yardım eliyir ki bularda ağızın açılmasila hərfləri düz deyilməsi bəlli olsun. Açıqlarda ağızın hamısi açılır, darlarda ağızın yarısi açılır
دار و آچیٚق: بولار فقط آغیٚزیٚن آچیٚلماسیٚندا فرق ائلیییر، و اوْنا گؤره بو بؤلمَک دوٚزه لیب و یاردیٚم ائلیییر کی بولاردا آغیٚزیٚن آچیٚلماسیلا حرفلر دوٚز دئییلمه سی بَللی اوْلسون. آچیٚقلاردا آغیٚزیٚن هامیٚسی آچیٚلیٚر، دارلاردا آغیٚزیٚن یاریٚسی آچیٚلیٚر.
ترجمه فارسی:
این قانون تنها به زبان ترکی اختصاص داشته و به کلمه زیبایی، وزن و موسیقی خاصی می بخشد. اصل اساسی در این قانون آن است که اگر هجای نخستین یک واژه از یک مصوتهای قالیٚن باشد، حتما مصوتهای بعدی نیز باید از مصوتهای قالیٚن باشند. همین ترتیب در مورد مصوتهای اینجه نیز جاری است. به تعبیر بهتر ممکن نیست از هر دو گروه مصوت در یک کلمه موجود باشد.
به کمک این قانون میتوان کلمات درست را از نادرست تشخیص داد. مثال: کلمه ای مانند (اوْتورموش) (نشسته) را در نظر آورید. این کلمه را به صورت (اوْتورمیش) نیز می نویسند. برای اینکه بدانیم کدام گونه درست است، از قانون آهنگ بهره می گیریم. در هجای آغازین این کلمه مصوت اوْ (O) وجود دارد که این مصوت از گروههای مصوتهای قالیٚن است پس باید مصوتهای بعدی نیز از همین گروه باشد. در گونه (اوْتورمیش)، مصوت بعدی ایـ (İ) از گروه مصوتهای ظریف است و طبق قانون آهنگ این گونه نادرست است.
این قانون در مورد کلمه آزربایجان Azərbaycan صدق نمی کند، زیرا این کلمه از ترکیب چهار کلمه ی دیگر تولید شده است. همچنین چون این قانون مخصوص زبان تورکی میباشد پس در مورد بعضی کلماتی که از زبان های دیگر وارد زبان ترکی می شوند نیز صادق نیست، مثل کلمه insan و در نقطه ی مقابل بعضی کلمات وارد شده به زبان تورکی طبق این قانون تغییر می یابند. مثل کلمه محمود Məhmud که به صورت ماحمود Mahmud و کلمه ی عباس Əbbas که به صورت Abbas تغییر می یابد.
قانون فوق یک نوع موسیقی و آهنگ مخصوصی به زبان تورکی می دهد. به همین دلیل وقتی یک تورک زبان به زبان دیگری صحبت می کند تفاوت لهجه پدید می آید. و به همین دلیل نیز یک غیر تورک نمی تواند کلمات تورکی را درست تلفظ کند.
تلفظ متفاوت کلمات توسط تورک زبانان با تلفظ ملتهای دیگر زبانهای ساکن ایران گاه موجب تعجب ناآگاهانی قرار می گیرد که از قوانین حاکم بر زبان تورکی بی خبرند و تلفظ متفاوت را به حساب ناتوانی تورکها در تلفظ کلمات می گذارند. حال میدانیم که قوانین دقیق حاکم بر زبان تورکی که به این زبان زیبایی می بخشد کلمات بیگانه را تا جایی که امکان دارد با قوانین خودش منطبق می کند. لهجه ای که در هنگام صحبت کردن به زبان فارسی داریم، نه تنها باعث خنده دار بودن و مسخره کردن ما نیست، بلکه نشانه یی از قانون مند بودن زبان تورکی است.
دوْداقلانان و دوْداقلانمایان: این قانون هم مثل قانون قبلی است و اصل اساسی در این قانون آن است که اگر هجای نخستین یک واژه از مصوتهای دوْداقلانان باشد، حتما مصوتهای بعدی نیز باید از مصوتهای دوداقلانان باشند. همین ترتیب در مورد مصوتهای دوْداقلانمایان نیز جاری است. البته این قانون ممکن است در بعضی از کلمات ترکی هم رعایت نشود و کلی نیست.
دار و آچیٚق: اینها در باز شدن دهان با هم فرق میکنند، و به ما کمک میکنند که با دانستن طرز باز شدن دهان، درست ایفا شدن حروف برایمان روشن باشد. در آچیٚق ها همه دهان باز می شود ولی در دار ها نصف دهان باز می شود.
Səslilərin qalınlığının tərtibi: Səslilər türk dilində qalından inciyə bu tərtibdə olur
سَسلیلَرین قالیٚن لیٚغیٚنیٚن تَرتیبی: سَسلیلَر توٚرک دیلینده قالیٚن دان اینجیه بو ترتیبده اوْلور
O o – U u – A a – I ı – Ö ö – Ü ü – E e – Ə ə - İ i
Səslilərin birbirisinin dalısıca gəlməsi ya incələşmək yasasi: türk dilində həməşə sözün birinci səslisi obirisi səslilərindən qalın olar və geddikcə səslilər incələşər. Və lap incə olan, sözün sonunda olar
سَسلیلَرین بیربیریسینین دالیٚسیٚجا گَلمه سی یا اینجه لَشمه ک یاساسی: توٚرک دیلینده هَمَشه سؤزوٚن بیرینجی سَسلی سی اوْبیریسی سَسلیلَرینده ن قالیٚن اوْلار و گئددیک جه سَسلیلَر اینجه لَشَر. و لاپ اینجه اوْلان، سؤزوٚن سوْنوندا اوْلار.
Örnəklər: Dondurma, Qucaq, Yanlış, Solmaz, Dəniz, Duman
ترجمه فارسی:
ترتیب ضخامت مصوتها : مصوتهای زبان ترکی به ترتیب ضخامت از ضخیم به ظریف به این ترتیب هستند:
O o – U u – A a – I ı – Ö ö – Ü ü – E e – Ə ə - İ i
قانون ظریف شدن : در زبان ترکی همیشه صائت اول کلمه از صائتهای بعدی ضخیمتر بوده و رفته رفته صائتها ظریفتر می شوند و ظریفترین صائت در آخرین هجای کلمه است.
مثالها: Dondurma بستنی، Qucaq آغوش، Yanlış اشتباه، Solmaz پژمرده نشدنی، Dəniz دریا، Duman مه غلیظ
Səslilərin Aradıcılığı: bu yasa beyir ki səslilərin izin yoxudu ki cümlənin hər yerində olalar. “ O o, Ö ö, E e “ səslilər fəqət sözün birinci hecasında və “A a, Ə ə, U u, Ü ü, İ i, I ı “ səslilər sözün hər yerində gələ bilir. Özgə sözlərdə ki başqa dillərdən (ərəb dili kimin), türk dilinə girir və bu qayda olarda işlənmiyib (Naser sözü kimin), bu yasa o sözləri çevirir (Nasir olur). Ya Səmane ki səmanə olur
سَسلیلَرین آردیٚجیٚلیٚغیٚ : بو یاسا دئییر کی سَسلیلَرین ایزین یوْخودو کی جوٚملَنین هر یئرینده اوْلالار. O o, Ö ö, E e سَسلیلَر فقط سؤزوٚن بیرینجی هئجاسیٚندا و A a, Ə ə, U u, Ü ü, İ i, I ı سَسلیلَر سؤزوٚن هر یئرینده گَله بیلَر. اؤزگه سؤزلَرده کی باشقا دیللَرده ن (عربی دیلی کیمین) ، تؤرک دیلینه گیریر و بو قایدا اوْلاردا ایشلَنمَییب (نادئر سؤزو کیمین)، بو یاسا اوْ سؤزلَری چئویریر (نادیر اوْلور).
Gərək buni bilək ki bizim yazılarımızda, “ O o, Ö ö, E e “ sözün arasında və sonunda gəlir, “ Qıro, Bizo, Güney “ kimin. Bu sözlər, düz dəyir. “ O “ hərdən bir sözün sonunda “ Av “ di ki “ O “ V hərfidi və “ O “ səsi vermir. Və buların düzü “ Qırav, Bizav “ di ki rahat deməkdən ötür bucur olublar. Amma eliyə bilərik yazıda rahat yazısın işlədək
گَرَک بونی بیلَک کی بیزیم یازیٚلاریٚمیٚزدا، O o, Ö ö, E e سؤزوٚن آراسیٚندا و سوْنوندا گَلیر، " قیٚروْ ، بیزوْ ، گۆنئی " کیمین. بو سؤزلَر، دوٚز دَییر. " وْ " هَردَن بیر سؤزوٚن سوْنوندا " آو " دی کی " و " واو حرفیدی و " اوْ " سَسی وئرمیر. و بولارین دوٚزوٚ " قیٚراو ، بیزاو " دی کی راحات دئمه ک دَن اؤتوْر بوجور اوْلوبلار. آمما ائلییه بیلَریک راحات یازیٚسیٚن ایشلَدَک.
O o, Ö ö, E e , sözün birinci hecasında, A a, Ə ə, U u, Ü ü, İ i, I ı, sözün hər yerində
ترجمه فارسی:
قانون توالی مصوتها: این قانون بیان میکند که مصوتها اجازه ندارند در هر جائی از کلمه که خواستند، ظاهر شوند. مصوتهای O o, Ö ö, E e فقط در هجای اول کلمه و مصوتهای A a, Ə ə, U u, Ü ü, İ i, I ı در همه جای کلمه می توانند بیایند. در كلمات بیگانه ای كه از زبانهای دیگر مثل عربی وارد زبان ترکی می شود و این قاعده در آن کلمات رعایت نشده است (مانند کلمه نادر Nader)، این قانون تغییراتی را روی آن کلمات ایجاد میکند (تبدیل به نادیر Nadir می شود). سمانه Səmane که تبدیل به Səmanə میشود. (البته باید اشاره کرد این قانون نیز باعث این میشود که عده ای که از قوانین زبان ترکی آگاهی ندارند دچار سوءفهم شوند که به طور مثال زبان ترکی ایراداتی دارد، اما دلیل این تغییر نه تنها ناتوانی زبان ترکی نیست، بلکه از وجود قوانین دقیق در این زبان خبر میدهد).
اینجا باید این را بدانیم که گاهی حتی در ادبیات مکتوب می بینیم که برخلاف قاعده فوق، O o, Ö ö, E e در وسط و انتهای کلمه هم ظاهر می شود، مانند: " قیٚروْ ، بیزوْ، گۆنئی ". این کلمات صورت واقعی نیستند و تحریفی هستند. مثلا " وْ " در انتهای بعضی کلمات تورکی در اصل " آو " است که " و " حرف واو است نه صدای " اوْ ". لذا در اصل " قیٚراو ، بیزاو " است که جهت تسهیل اینگونه می خوانند. اما می توانیم در نوشتار، نوشته راحت را به کار ببریم.
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
|
|
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
